2015/12/14

Agurraren lezioa

Gauzak gehiegi luzatzeak ez duela onik egiten, horixe dio Calamarok bere Crímenes perfectos abesti eder bezain ezagunean, eta nire gisakoei, edozertan konstantziaz jarduteko arazoak ditugunoi, gure arreta osoa kontu bakar bati eskaintzea hain nekeza zaigunoi, aterpe ezin hobea eskaintzen digu kantari argentinarraren baieztapenak, eta, hori gutxi balitz, helduleku bat ematen digu —gure bizimodu txoroa eraikitzeko lehenengo harria—, egunero bizitza berri bat bizi nahiko genukeen inuzenteoi, zerotik behin eta berriz hastearen edertasuna miresten dugun tenteloi. Besterik da zenbatetan egiten diogun jaramon Calamaro gizajoari, zenbatetan ausartzen garen hau edo hori gehiegi luzatu dela onartzen.

2015/11/30

Arbelaren lezioa

Ia nahi gabe, esperimentu interesgarri bat atera zitzaidan lehengoan, ikasgelan. 19-20 urte inguruko 30 bat ikasle dauzkat, zein baino zein zintzoagoak, ondo kieto eta isilik egoten direnak bakoitza bere aulkian. Ariketak egiten ari ginen, eta hamaika aldiz esan diedan arren ateratzeko lasai arbelera, ariketa gaizki egiten badute ez dela ezer gertatzen, are, hobe dela, baten akatsak zuzenduz guztiok ikasten dugula, alferrik izaten da normalean nire ahalegina, eta ipurdiek aulkian epel segitzen dute, bertan goxo. Ikaragarria da porrotari diogun beldurra, gauzak gaizki egiteari, jendaurrean lotsagarri geratzeari (xakearekin egitera doazen gisan, antzerkia ere derrigor landu beharko litzateke eskoletan, halako arazoak saihesteko, baina beste upel bateko ardoa da hori).

2015/10/15

‘Euskaldun’ eta ‘gaizto’ esaldi berean

Jon Mirande
Imanol Epeldek rapera ekarritako Euskaldun zintzoen balada indartsuak hartara bultzatuta, Miranderen poesia eta bere nobela motz ezaguna (Haur besoetakoa) irakurri ditut pasa den udan, Haur besoetakoa nobelan, berriz, pederastiako harreman baten kontakizun garratza ematen zaigu, literarioki nire ustez bikaina lehen erdian, esajeratuegia amaieran. Jakina da: antzeko gaia zerabilen Nabokovek bere Lolita jada klasikoan (eta arazo berbera dauka: hasiera bikainaren ondoren, bukaera esajeratuegia da, eta euskaldunarenak ez daukan beste bat: orri mordo bat sobran).
institutu garaiko irakurketa behartu eta alferrikakoari mendeku hartuta. Kasu, euskal klasikoetan orain arte topatu gabe nituenak aurkitu ditut (aipatutako klasikoen nire ezagutza ez izanik batere exhaustiboa, dena esan behar bada). Harritu nau bere poesia lizunaren gordinak, kontuan harturik 1950. urtearen bueltan idatzita daudela, eta nola dabilen baten eta bestearen kontra jori, bururik utzi gabe inoren lepo gainean;

2015/09/22

Ruta Bolaño


RUTA BOLAÑO

"Ruta Bolaño" delakoari segika topatu nuen hain ezkutuan zegoen jatetxe txiki eta apaina, kale ziztrin eta estu hartan, hain estua, non mahaien lerro bakar bat soilik kabitzen baitzen, pasatzeko lekua ere justua utzita. Baina itzala kategorikoa zuen, etxeek egindakoa, lodi-lodia, ez toldo edo sonbrillek sortutako artifizial eta mehar hori (eskertzekoa izaten da halako babesa, batez ere abuztuan, eta batez ere Blanesen gisako herri mediterranear batean bazaude), eta hara eraman nituen bikotea eta semea, goiz osoa idazle txiletarraren peskizan jardun ondoren.

- Probetxuzko zerbait egin duzu, behintzat -esan zidan emazteak, leku hartan planto egin genuenean. Gustatu zitzaion, antza, eta eskerrak, zeren, lau ordu luze semea berarekin hondartzan utzi ondoren, nola edo hala ordaindu beharko nuen nire bohemiotasun gutxi-asko antzeztu haren prezioa.

2015/07/31

Nadja

Emakume bat eta liburu bat burutik kendu ezinda nabil egunotan: Nadja da bien izena.

Nobelatxoaren une batean, izen bereko protagonistak idazlearen etxera deitzen du, eta idazlea ez dagoenez, enkargua hartu nahi dio telefonoz bestaldean daukanak. Non harrapa zaitzake?, galdetzen dio. Ni ez naute harrapatzen, erantzuten dio Nadjak.

2015/07/07

Fluorraren garaiak

Beste askoren moduan, oporretarako zenbat egun geratzen ziren kontatzen zuen horietakoa nintzen ni ere 13-14 urteren bueltan. Beste askok ez bezala, ordea, sufrikario hura esplizituago bihurtzen nuen, mahai gainean arkatzez idazten nituelarik aste santua igaro ondorenetik udako opor desiratu haietara arte falta ziren egunak (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 .......133, 134, 135), eta banan-banan ezabatzen, goizero-goizero, zenbaki bat (egunero bakar bat), udarako falta zirenen ilara luzea apur bat murriztuz, hareazko erloju krudel bihurturik nire mahaiko txoko hura. Denboraren iragaitearen eszenaratze hark, zenbakien ilara luze hark, astunago bihurtzen zuen itxaronaldia, zalantzarik gabe, baina baita ederrago bilakatu ere oporrak hartzen genitueneko une majiko hura. Azken astean, bost zenbakiz soilik betea nire mahaiaren goiko txokoa, ilargira doan kohetearen atzerako kontaketa nola, hala egiten nuen nik ere egunen ezabaketa, eta ezin duzue irudikatu 5 zenbakia, 4a, 3a, 2a, eta azkenik 1a ezabatzean hartzen nuen plazer ikaragarria. Ben Johnsonek, aitzitik, 100 metroak inork baino azkarrago egin zituen urteak ziren, dopina nabarmen azaleratu zen lehen aldia, Carl Lewisen mesedetan. Sergei Bubka 6 metroko jauzia egitera iritsi zen eta Reala berriz ere klub aberatsenen pare jarduten. Sabrinarekin amesten genuen orduko gau lizunetan.

2015/05/18

¡Pasa algo!

1988. urtean, Alvaro Bermejok euskarazko Donostia Hiria saria irabazi zuen gaztelaniaz idatzitako eta a posteriori beste norbaitek euskarara (berak ez baitaki) itzulitako ipuin batekin. Gutun-azalak ireki eta ipuinaren egilea nor zen ikusi zutenean, antolakuntzako kideek ezin izan zioten saria kendu —edo ez zuten horretarako ausardiarik bildu—, oinarrietan ez zetorrelako propio adierazia lanek jatorriz euskaraz idatzitakoak izan behar zutela. Gaztelaniazko ipuin onenaren saria jatorriz ingelesez idatzi ondoren espainierara itzulitako lan batek irabazi izan balu, ez litzateke zailegia baldintzazko esaldi honek izango lukeen amaiera asmatzea. Kontua da oinarrietako hutsune huraxe ondo baino hobeto baliatu zuela Alvaro azeri zaharrak batere mesprezagarria ez zen saria eskuratzeko, ez ordea bere patrika zulatuak —gizajoa!— betetzeko arrazoi sinple eta etikoki zalantzagarriarengatik, bai zera!, baizik eta salatzeko gaztelaniazkoaren gisako literatura oparo eta mundutarra eta euskaldunen mundu txiki eta itxiko literatura ez zirela parekagarriak, ezin direla inolaz ere diru-sari berdinarekin aitortu. Ba omen zen garaia gaztelaniazko jarduna zuten idazle txit azpiratuak lohiaren barrenetik kanpora zeruratzeko. Irabazi ondoren, salaketa argi eta ozen hel zedin heldu beharreko leku guztietara, pentsatuko duzue, fededun zintzook, uko egin ziola sariari, baina, alafede, kontrakoa egin zuen.

2015/04/19

Tortillaren arrautzak (Aitatasunaren ajeak eta biajeak XVIII)

Puzzle baten moduan antolatuta dago George Perecen La vie mode d'emploi liburua (“Bizitza eta erabilpen-argibideak”): hartu etxe oso bat, eraikin oso bat, eta bertan bizi diren guzti-guztien bizitzak kontatzen ditu, banan-banan eta pausoz pauso. Zehatzegia dirudien ekintza honek, ordea, pixkanaka, puzzle eder bat osatzera garamatza.

Atezainik dorpeena nola, halaxe harrapatu nau ni ere, kontrako hankaren gainean, aste honetarako artikulu hau egin beharraren gaztiguak (aste santuko oporren ajeak, seguru asko), eta halakoetan, jakina da, segurua da gola. Nire koadernoetako larrialdi-irteeretan hazka hasi naiz agudo, sute-eskaileran gora edo behera egin zalantzan.

2015/03/02

Hegoak (aitatasunaren ajeak eta biajeak XVII)


Batzuek ez dute argazkirik behar barruan dutena ikusteko. Haurdun geratu zen Olatz, eta ekografia egitera joaterako bazekien neska batez erdituko zela. Zorionak! Mutila izango da!, esan zion, ordea, ginekologoak.

2015/02/25

2015ean irakurritako liburuak

El loro de Flaubert (Barnes)

Erdia edo irakurri dut, oso gustura, ona dela iruditzen zait, baina kitto.

Zorion handiegia (A. Munro)

Principito

Los Mandarines (Simone De Beauvoir)

Hasierako eta bukaerako tramoak, bikainak. Tartekoan, erdia-edo sobran. Luzeegia.

Poemak (J. Mirande)
Oso ona.

Nadja (A. Breton)
Ezinbestekoa.

Mala índole (J. Marias)
Maríasi ezagutzen ez nion erregistro batean, umorearenean, eroso dabil idazlea, eta Coen anaien tonora gerturatuz istorio oso ona osatzen du, Elvis Presley-ren Acapulcoko itzultzaile espainiarra protagonistatzat hartuta.

Desgracia (J.M. Coetzee)
Lehen zati gogoangarriarekin, liburuaren erdiko gertakizunek norabidez aldatzen dute erabat liburua, nire ustez melodramarako joerara eta moralinaren kiratsera gehiegitxo -arriskugarriki- hurbilduz, baina Coetzee-ren prosa lehorrak ondo agoantatzen du enbidoa, eta nobela bikain borobiltzen du. Guztiz gomendagarria.   

Romain zen bere izena (J. Agirre)
Oso ona iruditu zait Agirreren nobela. Sinesgarritasunari erabat uko eginez ere, nobela on askoak idatzi daitezkeela frogatu dit. Lehen 90 orriak benetan bikainak iruditu zaizkit, Vila-Matas eta Chandlerren bidegurutze arraro batean idatziak. Nobela bukatutakoan, 40 bat orri sobran dituela esango nuke, baina nobelaren baitan biltzen diren hainbat eta hainbat altxor txikirengatik soilik merezi du Agirreren nobelak. 

Memory Dump (M. Lasa)
Euskal poesian aztarna handia utzi zuen liburu bakarreko poeta dugu Mikel Lasa. Bere "Poema-bilduma" hura argitaratu eta hainbat urtera, 1993. urtean hain zuzen, bere poema haiek guztiak berrargitaratu zituen Euskal Herriko Unibertsitateak, Lasaren beste hainbat testu-gogoetarekin batera. Horixe da esku artean izan dudan liburua. Hainbat poema denborak erasanda daudela esango nukeen arren, baditu batzuk benetan gogoangarriak iruditu zaizkidanak; berdin, bukaeran datozen testu-gogoeten artean ere.

Blitz (David Trueba)
Ez nau asebete Truebaren nobelatxoak. Topiko eta txiste txar dezenterekin, errazkeriarako joera hartu diot, nahiz eta baduen une gogoangarririk ere.

Nadie encendía las lamparas (F. Hernández): Ipuin-liburu bikaina. Guztiz gomendagarria. Ahaztezinak dira "El balcón" edota "Menos Julia" gisako ipuin gogoangarriak.


Intemperie (J. Carrasco): Oso ona iruditu zait liburua. Batez ere xaharra eta haurraren arteko hitz gutxiko harremana nola eraiki duen gustatu zait. Pena Cormac McCarthyren "The road" hura horrenbeste gogora ekartzea.  

Niveles de vida (J. Barnes):
Hiru zatitan banatutako liburu ona da Barnesena. Lehenengo biak bikainak iruditu zaizkit. Globo aerostatikoen aitzakian, maitasunaz eta bizitzaz -heriotzaz- maisutasunez baitihardu Barnesek. Azken zatiak apenas dauka -itxuraz- zerikusirik aurreko biekin: Barnesek bere emaztearen heriotzak eragindako mina kontatzen du bertan, lehen pertsonan kontatu ere. Zati hau, pertsonalagoa izanagatik, eskasagoa iruditu zait. Literaturatik gutxi eta saiakeratik herren, aurreko bi zatien ondoan jartzeak ez dio mesede egiten liburuari. Irakurtzekoa, hala ere.

2015/02/02

Zarauzko eskubaloiaren nire alfabetoa

Argazkia: sasoian.info
Zarauzko eskubaloiak 50 urte egiten zituela eta, ea hitzalditxo bat prestatuko nuen esan zidatenean, 1etik 50era doazen zenbaki bakoitzarekin gertaera edo anekdota edo Zarauzko eskubaloiaren ezaugarriren bat kontatzea bururatu zitzaidan lehendabizi, urteurrenaren omenaldi moduan. Desesperatuko zaizkik, esan nion nire buruari (eta pintxoak hoztuko).

Alfabetoarena okurritu zitzaidan gero. Euskal alfabetoak 27 letra ditu, baina ñ-a kentzen badugu (ñoñoegia delako) eta y grekoarekin hasitako hitzak euskaraz 20 soilik direla kontuan harturik (tartean, yanki, yarda, yemen, yate, yoga, yucatan eta yuppie), pentsatu nuen, bi buelta eginez gero gelditzen ziren 25 letra horiekin (joan eta etorria, a-tik z-ra, eta z-tik a-ra, y grekotik ostutako yo-yoa erabiliz), orduan ere 50 izango zirela, eta modu honetan ere gorazarre egin niezaiokeela urteurren hain seinalatuari. Ez nion jendeari gehiegi sufriarazi nahi, ordea!

Joan-etorria egin ordez, joatearekin bakarrik konformatuko gara. Bueltarako txartelik gabeko bidaia izango da gurea. Izan ere, bidaia zirraragarrienak halakoak dira, joanekoak soilik. Heriotza bezala, ezta? Ez baita berdina Siberiara joatea, bueltako txartelarekin edo gabe. Kubara bueltako txartelarekin edo gabe joatea berdina ez den modu berean.

2015/01/24

Gauaren eztarritik

Lo geratzen ari nintzela amesten ari nintzen. Hau da, lo nengoen, eta nire ametsean lo geratzen ari nintzen. Kotxean nindoan (amets horretan), kotxea gidatzen ari nintzen, eta ezin nion kopetari eutsi, ezin betazalak aparte mantendu, ezin gauaren iluntasunean nire ibilbidearen cicerone bakarra zen eskuineko marra zuriari begiekin segi. Bat-batean, desagertu egiten zen errepide ertzeko marra. Batere erreferentziarik ez (zulo beltzenean bezala), han bukatzen zitzaidan aurrerabidea. Kotxea geratu beste erremediorik gabe nengoen, baina hori egiteko ere beldurrez, errepidearen erdian utzita atzekoek kolpatuko nindutelako aztoramenduan. Nekeak gain hartzen zion beldurrari, ordea, eta balea baten ahoa zirudien beltzune ikaragarri hartan loak hartzen ninduen azkenerako, azeleragailutik oina altxatzen xahutzen nituelarik nire indar apurrak. Galdua ote nintzen?

Une etsigarri horretan esnatu nintzen izerditan blai, eta nire begi bikien aurrean zentimetro eskasetara begiztatu ahal izan nuen, mesanotxeko argi ziztrina lagun, Melvilleren nobelatzarra (protagonista zuria bezain lodi), maindire gainean otzan zetzana.

2015/01/16

2015eko pelikulak: inbentarioa

2015ean zinematan ikusitako pelikulen inbentarioa egingo dut hemen (eta zinemetatik kanpo ikusitako aipagarrienak ere gehituko ditut), eta saiatuko naiz pelikula bakoitzaren kritikatxo bat -edo iruzkintxo bat, bederen- egiten.

- (2015/12/27) Un dia perfecto (Aranoa)
Laia Acosta, Victoria pelikulan

- (2015/10/27) Victoria (Sebastian Schipper). Ikaragarria! Schipperren pelikulak baditu gidoian arrakala batzuk, baina urteko film onenen artean sartzeko merituak ere bai. Birdman-en ez bezala, plano-sekuentzia luzearen erabilera naturala da hemen, eta oharkabean pasako zaio ikusleari. Bikain aktore protagonista bikotea ere!

- (2015/10/25) Oh boy (Jan Ole Gerster, 2012). Bikaina!
 
- (2015/10/24) Hiroshima, mon amour (Alain Resnais, 1959). M. Duras-en gidoi bikaina ardatz hartuta ondutako film ederra eta garratza.


- (2015/10/20) The tribe (Miroslav Slaboshpitsky). Ona bezain gogorra. Plano bakoitza gehiegi luzatuta dagoen arren, eta gidoian zenbait detaile hobetzeko modukoak direla iruditu arren, ona da The tribe. Batere musikarik gabe, eta gormutuen hizkuntzan egindako elkarrizketa propio ez azpititulatuekin, luzeegia egiten da une askotan pelikula, nahiz eta baditun eszena gogoan hartzekoak. Atentzioa eman dit sexu-eszenetan zakil bat edo alu bat ez erakusteko hartutako lanak, eta aldiz biolentziarik krudelena batere arazorik gabe erakusteko erraztasunak. Gogorregia eta luzeegia, onegia izateko.

- (2015/10/15). El apóstata. Ona iruditu zait pelikula hau, oso xumea den arren, ezaugarri guztietan. Pertsonaia nagusia erraz ez ahazteko modukoa eraiki dutela uste dut.

- (2015/10/08). Irrational man (W. Allen). Ez dago Allenen onenen artean, baina gustura ikusten da. Hilketaren ideia sartzen zaion arte, oso ondo zihoala esango nuke. Hortik aurrera, dezente galtzen du, sinisgarritasunean asko besteak beste.

- (2015/09/zinemaldia). Birth. Mother (N. Kawase). Kawaseren lan autobiografikoa da 40 minutuko pieza eder hau. Ikustekoa.


A snake of june
- (2015/09/zinemaldia) A snake of june (Tsukamoto). Pelikula berezia bezain interesgarria. Aspaldi ikusi dudan eszenarik onenetakoa dauka. Tsukamoto: jarraitu beharreko zuzendaria.


- (2015/09/zinemaldia) Heart of a dog (Laurie Anderson). Bere inperfekzioan bikaina. Une benetan ahaztezinak ditu.



Iraia Elias, Amama pelikulan

  - (2015/09/zinemaldia)  Amama (A.Altuna). Oso ona, nahiz eta gidoian pare bat kontu hobetzeko modukoak iruditu zaizkidan: aita eta alaba haserretzen direneko unea (azkarregi, esajeratuegi gertatzen da), eta azken erakusketan amama bertan izatea, ez zait sinisgarria egin, are friboloa litzatekeela uste dut. Bestela, bikain aktoreak, bikain argazkia, bikain musika... Zuhaitzaren eszena, gogoangarria.


- (2015/09/03) Mala sangre (Caraux). Bisualki erakargarria, detaile gogoangarriekin, baina osotasunean lortu gabea.

- (2015/06/11) Una paloma se posó en una rama a reflexionar sobre la existencia (R. Andersson).

Izenburutik hasita berezia den pelikula hau ikustekoa da, zalantzarik gabe, bai pelikularen estetika bereziagatik, eta baita kontatzen duenagatik ere. Esketx moduko plano bakarreko sekuentzietan banatua, non kamera geldi eta urrun mantentzen baita beti, europa iparraldeko herrialderen batekoak izan daitezkeen pertsonaia triste, gris eta lauak erakusten dizkigu, nahiko egoera ohikoetan, batzuetan, baina surrealismo alai edota makabroan besteetan. Samuel Becket eta Kaurismaki behin eta berriz gogora ekartzen dizkigun pelikula honek, tempo lasaiarekin egiten du aurrera, eta agian 20 bat minutu kenduta indarra irabaz lezakeela uste dugun arren, bikaintasunetik gertu dabil hainbat eszenatan. Ez galtzekoa!

- (2015/04/25) Murieron por encima de sus posibilidades (I. Lacuesta).

Eszena bat baino gehiago dira gogoangarriak pelikula honetan, eta bikaina da lehen erdia edo, umore garratzeko zipriztin paregabe dezenterekin. Hortik aurrera, ordea, nabarmen behera egiten du. Lacuestaren eskuak, hala ere, nekez utziko du inor epel. Ikustekoa!



- (2015/04/14) Aguas tranquilas (N. Kawase). Baditu eszena onak, baina baita melodrama ukitu handiegia ere nire gusturako. Ez ninduen gehiegi asebete.

- (2015/04/02) El año más violento. Ona!

- (2015/03/09) Ex machina
Gidoiak arrakalaren bat baduen arren, oso ona Ex Machina pelikula, "2001, a space odyssey", "Blade runner" eta "The shinning"en bidegurutzean.
 
-(2015/02/11) The Imitation Game (Descifrando Enigma)
Alan Turing-en bizitza sinestezinean oinarritutako film interesgarria da honako hau. Interesgarria, Turing-en bizitza halakoa izan zen neurrian. Izan ere, aktoreen lana albo batera utzita, eta teknikoki eta estetikoki zuzena den arren, pelikulak ez du ezer berririk aportatzen arlo artistikoan. Historikoki (eta homosexualitatearen gaia lantzen duelako, sozialki ere) interesgarria den pelikula txukuna da, hala ere, honakoa.
 
- (2015/02/4) Birdman (Iñarritu): Ona da Iñarrituren azken pelikula, baina ez da bere aurrekoen mailara iristen, nahiz eta teknikoki eta estetikoki benetan aipagarria izan. Guillermo Arriagaren gidoiekin ondutako "minaren trilogia" bikaina eta gero ("Amores perros", "21 gramos" eta "Babel"), elkarlanari uko egin zioten biek ala biek, eta bakoitzak bere aldetik egindako pelikuletan, kurioski, bestearen falta nabarmendu da. Arriagak bere kontutik egindako "Lejos de la tierra quemada" eskasean, kameraren atzean Iñarritu ez egotea larrutik ordaindu zuen Arriagak, bere gidoi txukuna aurrera atera nahi baina ezinean. Oraingoan, Iñarrituri, ez horrenbeste, baina antzekoa gertatu zaio gidoiarekin: traszendentea izan nahi, baina ezin. Hobe lukete, denon hobebeharrez, berriz elkartuko balira. Halere, Birdman-ek merezi du! Plano-sekuentzia ia bakar batean errodatua
eta bateria bidezko soinu-banda bereziak erritmo paregabea ematen dio elipsi majikoak dituen film honi. Ez ezazue galdu!

- (2015/01/26) Leviathan (Andrei Zvyagintsev):Bikaina! Errusiar gizartearen zutabeak dantzan (eta zalantzan!) jartzen dituen pelikula bikaina.
Gidoiaren jauzi bikainekin, eta bigarren mailako pertsonaia txiki txundigarriekin, pauso geldoan baina sendo egiten du aurrera filmak, thriller giroaren usainean ia pelikula osoan, baina pertsonaien arteko harremanak ere oso aintzat hartuta. "Nebraska" bikainak "amerika sakona"ren argazkia nola,  "errusia sakona"ren erretratu bikaina osatzen du pelikula honek, nahiz eta guztiz bestelako errejistroa erabili. Guztiz gomendagarria.




- (2015/01/15) Nao Yik (D. Aguilar):
Oso dokumental ona.1930-1950 urteen bueltan Txinan bizitako esperientzia latzen kontakizuna, bertan bizitako Frances Wilkinson ingelesaren gutun hunkigarrien eskutik, eta gaur egungo Txinaren irudiekin kontrapuntuan jarrita.


2015/01/08

2014. urteko pelikula onenak

Kontuan harturik hauek direla nik ikusi ditudan aurtengo pelikulak (2014ko pelikulen inbentarioa), nire iritziz honakoak dira urteko onenak:

1) Nebraska
 2) Magical girl



3) Her


 
4) 10.000 km


 

5) Loreak

6) Ida









kontaktua: bertol@bertolarrieta.net

kontaktua: bertol@bertolarrieta.net
www.bertolarrieta.net