Ruta Bolaño

RUTA BOLAÑO

"Ruta Bolaño" delakoari segika topatu nuen hain ezkutuan zegoen jatetxe txiki eta apaina, kale ziztrin eta estu hartan, hain estua, non mahaien lerro bakar bat soilik kabitzen baitzen, pasatzeko lekua ere justua utzita. Baina itzala kategorikoa zuen, etxeek egindakoa, lodi-lodia, ez toldo edo sonbrillek sortutako artifizial eta mehar hori (eskertzekoa izaten da halako babesa, batez ere abuztuan, eta batez ere Blanesen gisako herri mediterranear batean bazaude), eta hara eraman nituen bikotea eta semea, goiz osoa idazle txiletarraren peskizan jardun ondoren.

- Probetxuzko zerbait egin duzu, behintzat -esan zidan emazteak, leku hartan planto egin genuenean. Gustatu zitzaion, antza, eta eskerrak, zeren, lau ordu luze semea berarekin hondartzan utzi ondoren, nola edo hala ordaindu beharko nuen nire bohemiotasun gutxi-asko antzeztu haren prezioa.

Nadja

Emakume bat eta liburu bat burutik kendu ezinda nabil egunotan: Nadja da bien izena.

Nobelatxoaren une batean, izen bereko protagonistak idazlearen etxera deitzen du, eta idazlea ez dagoenez, enkargua hartu nahi dio telefonoz bestaldean daukanak. Non harrapa zaitzake?, galdetzen dio. Ni ez naute harrapatzen, erantzuten dio Nadjak.

Fluorraren garaiak

Beste askoren moduan, oporretarako zenbat egun geratzen ziren kontatzen zuen horietakoa nintzen ni ere 13-14 urteren bueltan. Beste askok ez bezala, ordea, sufrikario hura esplizituago bihurtzen nuen, mahai gainean arkatzez idazten nituelarik aste santua igaro ondorenetik udako opor desiratu haietara arte falta ziren egunak (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 .......133, 134, 135), eta banan-banan ezabatzen, goizero-goizero, zenbaki bat (egunero bakar bat), udarako falta zirenen ilara luzea apur bat murriztuz, hareazko erloju krudel bihurturik nire mahaiko txoko hura. Denboraren iragaitearen eszenaratze hark, zenbakien ilara luze hark, astunago bihurtzen zuen itxaronaldia, zalantzarik gabe, baina baita ederrago bilakatu ere oporrak hartzen genitueneko une majiko hura. Azken astean, bost zenbakiz soilik betea nire mahaiaren goiko txokoa, ilargira doan kohetearen atzerako kontaketa nola, hala egiten nuen nik ere egunen ezabaketa, eta ezin duzue irudikatu 5 zenbakia, 4a, 3a, 2a, eta azkenik 1a ezabatzean hartzen nuen plazer ikaragarria. Ben Johnsonek, aitzitik, 100 metroak inork baino azkarrago egin zituen urteak ziren, dopina nabarmen azaleratu zen lehen aldia, Carl Lewisen mesedetan. Sergei Bubka 6 metroko jauzia egitera iritsi zen eta Reala berriz ere klub aberatsenen pare jarduten. Sabrinarekin amesten genuen orduko gau lizunetan.

¡Pasa algo!

1988. urtean, Alvaro Bermejok euskarazko Donostia Hiria saria irabazi zuen gaztelaniaz idatzitako eta a posteriori beste norbaitek euskarara (berak ez baitaki) itzulitako ipuin batekin. Gutun-azalak ireki eta ipuinaren egilea nor zen ikusi zutenean, antolakuntzako kideek ezin izan zioten saria kendu —edo ez zuten horretarako ausardiarik bildu—, oinarrietan ez zetorrelako propio adierazia lanek jatorriz euskaraz idatzitakoak izan behar zutela. Gaztelaniazko ipuin onenaren saria jatorriz ingelesez idatzi ondoren espainierara itzulitako lan batek irabazi izan balu, ez litzateke zailegia baldintzazko esaldi honek izango lukeen amaiera asmatzea. Kontua da oinarrietako hutsune huraxe ondo baino hobeto baliatu zuela Alvaro azeri zaharrak batere mesprezagarria ez zen saria eskuratzeko, ez ordea bere patrika zulatuak —gizajoa!— betetzeko arrazoi sinple eta etikoki zalantzagarriarengatik, bai zera!, baizik eta salatzeko gaztelaniazkoaren gisako literatura oparo eta mundutarra eta euskaldunen mundu txiki eta itxiko literatura ez zirela parekagarriak, ezin direla inolaz ere diru-sari berdinarekin aitortu. Ba omen zen garaia gaztelaniazko jarduna zuten idazle txit azpiratuak lohiaren barrenetik kanpora zeruratzeko. Irabazi ondoren, salaketa argi eta ozen hel zedin heldu beharreko leku guztietara, pentsatuko duzue, fededun zintzook, uko egin ziola sariari, baina, alafede, kontrakoa egin zuen.

Tortillaren arrautzak (Aitatasunaren ajeak eta biajeak XVIII)

Puzzle baten moduan antolatuta dago George Perecen La vie mode d'emploi liburua (“Bizitza eta erabilpen-argibideak”): hartu etxe oso bat, eraikin oso bat, eta bertan bizi diren guzti-guztien bizitzak kontatzen ditu, banan-banan eta pausoz pauso. Zehatzegia dirudien ekintza honek, ordea, pixkanaka, puzzle eder bat osatzera garamatza.

Atezainik dorpeena nola, halaxe harrapatu nau ni ere, kontrako hankaren gainean, aste honetarako artikulu hau egin beharraren gaztiguak (aste santuko oporren ajeak, seguru asko), eta halakoetan, jakina da, segurua da gola. Nire koadernoetako larrialdi-irteeretan hazka hasi naiz agudo, sute-eskaileran gora edo behera egin zalantzan.

Hegoak (aitatasunaren ajeak eta biajeak XVII)

Batzuek ez dute argazkirik behar barruan dutena ikusteko. Haurdun geratu zen Olatz, eta ekografia egitera joaterako bazekien neska batez erdituko zela. Zorionak! Mutila izango da!, esan zion, ordea, ginekologoak.

2015ean irakurritako liburuak

El loro de Flaubert (Barnes)

Erdia edo irakurri dut, oso gustura, ona dela iruditzen zait, baina kitto.

Zorion handiegia (A. Munro)

Principito

Los Mandarines (Simone De Beauvoir)

Hasierako eta bukaerako tramoak, bikainak. Tartekoan, erdia-edo sobran. Luzeegia.

Poemak (J. Mirande)
Oso ona.

Nadja (A. Breton)
Ezinbestekoa.

Mala índole (J. Marias)
Maríasi ezagutzen ez nion erregistro batean, umorearenean, eroso dabil idazlea, eta Coen anaien tonora gerturatuz istorio oso ona osatzen du, Elvis Presley-ren Acapulcoko itzultzaile espainiarra protagonistatzat hartuta.

Desgracia (J.M. Coetzee)
Lehen zati gogoangarriarekin, liburuaren erdiko gertakizunek norabidez aldatzen dute erabat liburua, nire ustez melodramarako joerara eta moralinaren kiratsera gehiegitxo -arriskugarriki- hurbilduz, baina Coetzee-ren prosa lehorrak ondo agoantatzen du enbidoa, eta nobela bikain borobiltzen du. Guztiz gomendagarria.   

Romain zen bere izena (J. Agirre)
Oso ona iruditu zait Agirreren nobela. Sinesgarritasunari erabat uko eginez ere, nobela on askoak idatzi daitezkeela frogatu dit. Lehen 90 orriak benetan bikainak iruditu zaizkit, Vila-Matas eta Chandlerren bidegurutze arraro batean idatziak. Nobela bukatutakoan, 40 bat orri sobran dituela esango nuke, baina nobelaren baitan biltzen diren hainbat eta hainbat altxor txikirengatik soilik merezi du Agirreren nobelak. 

Memory Dump (M. Lasa)
Euskal poesian aztarna handia utzi zuen liburu bakarreko poeta dugu Mikel Lasa. Bere "Poema-bilduma" hura argitaratu eta hainbat urtera, 1993. urtean hain zuzen, bere poema haiek guztiak berrargitaratu zituen Euskal Herriko Unibertsitateak, Lasaren beste hainbat testu-gogoetarekin batera. Horixe da esku artean izan dudan liburua. Hainbat poema denborak erasanda daudela esango nukeen arren, baditu batzuk benetan gogoangarriak iruditu zaizkidanak; berdin, bukaeran datozen testu-gogoeten artean ere.

Blitz (David Trueba)
Ez nau asebete Truebaren nobelatxoak. Topiko eta txiste txar dezenterekin, errazkeriarako joera hartu diot, nahiz eta baduen une gogoangarririk ere.

Nadie encendía las lamparas (F. Hernández): Ipuin-liburu bikaina. Guztiz gomendagarria. Ahaztezinak dira "El balcón" edota "Menos Julia" gisako ipuin gogoangarriak.


Intemperie (J. Carrasco): Oso ona iruditu zait liburua. Batez ere xaharra eta haurraren arteko hitz gutxiko harremana nola eraiki duen gustatu zait. Pena Cormac McCarthyren "The road" hura horrenbeste gogora ekartzea.  

Niveles de vida (J. Barnes):
Hiru zatitan banatutako liburu ona da Barnesena. Lehenengo biak bikainak iruditu zaizkit. Globo aerostatikoen aitzakian, maitasunaz eta bizitzaz -heriotzaz- maisutasunez baitihardu Barnesek. Azken zatiak apenas dauka -itxuraz- zerikusirik aurreko biekin: Barnesek bere emaztearen heriotzak eragindako mina kontatzen du bertan, lehen pertsonan kontatu ere. Zati hau, pertsonalagoa izanagatik, eskasagoa iruditu zait. Literaturatik gutxi eta saiakeratik herren, aurreko bi zatien ondoan jartzeak ez dio mesede egiten liburuari. Irakurtzekoa, hala ere.